23 diyabet ayak.pdf
DİYABETİK AYAK İNFEKSİYONLARI
Prof.Dr.Ata Nevzat Yalçın,
Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi, İnfeksiyon Hast. ve Kli Mik. AD, Antalya.
Diabetes mellitus (DM); hasta birey, ailesi ve toplum üzerinde önemli sosyal etkileri olan ve ülkelerin sağlık bütçelerinde ciddi bir yük oluşturan küresel bir sağlık sorunu haline gelmiştir. Dünya Sağlık Örgütü, 1980 yılında 108 milyon civarında olan yetişkin diyabetli nüfusun 2014 yılında 422 milyona ulaştığını bildirmektedir. Uluslararası Diyabet Federasyonu tahminleri ise giderek artmaya devam edeceğini ve 2040 yılında 642 milyona ulaşacağını ortaya koymuştur.
Türkiye’de de diyabet hızla artmaktadır. 1998 yılında yetişkin nüfusumuzun %7.2’sinde görülen diyabet, 2010 yılında %13.7’ye yükselmiştir. Yaklaşık % 20-25 kadarında diyabetik ayak gelişmekte ve yılda yaklaşık 500 000-750 000 Diyabetik ayak infeksiyonu ve 10 000 amputasyon gözlenmektedir. Diyabetik ayak ülserleri (DAÜ) eğitimle önlenebilen en önemli komplikasyonlardan biridir. DAÜ’nün periferik vasküler hastalık, çevresel nöropati, küçük ayak travmaları, ayak deformiteleri ve infeksiyonların neden olduğu önemli bir komplikasyon olduğu düşünülmektedir.
DM’lu hastalarda nöropati ve iskemi nedeniyle özellikle alt ekstremitelerde infeksiyon, ülser ve gangren gelişimi kolaylaşır. Bu vakalarda yapılan amputasyonlardan beş yıl sonraki mortalite oranı % 39-80’e ulaşmaktadır ve bu oran, bir çok malignitenin ölüm oranından daha yüksektir.
Diyabetin klinikteki en çarpıcı özelliği kardiyovasküler hastalıklarla olan ilişkisidir. ABD de diyabete bağlı hastane başvurularının % 77’si kardiyovasküler komplikasyonlardır. Diyabetiklerde periferik arter hastalığı (PAH) insidansı normal populasyona oranla 2-4 kat artmışken, PAH olanların yaklaşık % 20-30 unda DM mevcuttur.
Diyabetik ayak yara ve infeksiyonlarının başarılı yönetimi, ciddi komplikasyonların önlenmesi disiplinler arası bir yaklaşımı gerektirir. Bu ekibin içerisinde infeksiyon hastalıkları ve klinik mikrobiyoloji, plastik cerrahi, endokrin ve diyabet, damar cerrahi, ortopedi ve travmatoloji, aile hekimi, radyoloji, nöroloji, dermatoloji, nükleer tıp, hiperbarik tedavi uzmanlarının, ayak bakım hemşirelerinin yer almaları gerekmektedir.
Rehabilitasyon ve evde bakım hizmetlerinde artan ihtiyaçlarla birlikte diyabetik ayak lezyonları hastaların yaşam kalitesini olumsuz etkilemekte, sağlık alanında ve sosyo-ekonomik açıdan problem oluşturmakta ve hem hastaların hem de devlet bütçesinde ağır ekonomik yüke neden olmaktadır.
Bunun ötesinde, etkili tedavi ve önleme rehberlerinin hazırlanması için DAÜ hastalarının ve ayak sorunlarının özelliklerini ayrıntılı olarak anlamaya ihtiyaç duyulurken, sadece hastaların değil, aynı zamanda hekimlerin de bu özellikler hakkında bilgilerinin yetersiz olduğu ve hatta ülser ve amputasyona giden sürecin yeterince anlaşılamadığı görülmektedir.
DA infeksiyonlarının önlenmesi ve tedavisinde birinci basamak hekimleri hastalarla kurdukları iletişim ve süreklilik açısından eşsiz bir konuma sahiptirler. DM’lu hastaların ayakları ülser ve amputasyon açısından predispozan faktörlerin varlığını değerlendirmek için yılda bir kez mutlaka muayene edilmelidir.
DM’lu hastalarda oluşan bu ciddi komplikasyonların tanımlanması ve önlenmesi yanında, bu konuyla ilgili branşlar ve tüm sağlık çalışanlarının yapacağı katkıların hastalara ve ülke ekonomilerine etkileri oldukça önem taşımaktadır.
DİYABETİK AYAK YARA BAKIMI
1) Diyabetik ayak yarasında yatak istirahati, elevasyon ve immobilizasyon önemlidir. İstirahat ve uygun pozisyon yaralı bölgenin daha iyi kanlanmasını sağlar, ödemi ve ağrıyı azaltır. Yatay düzlemde 15-30 derece yükseklik sağlanıp diz altı boşlukları desteklenerek topuk üzerine ağırlık gelmeyecek şekilde pozisyon ayarlanır.
2) Kan şeker düzeyinin yüksek olması infeksiyonla başa çıkmada önemli rolü olan lökositleri etkisiz hale getirebileceğinden, kan şekeri takibi önemli rol oynamaktadır. Yara bölgesi akıntı, koku, nekroz ve osteomyelit açısından değerlendirilmelidir.
3) Yaralı bölge travmalardan korunmalı, pozisyon verilirken ve hasta transferlerinde yeni yara oluşumu engellenmelidir.
4) Yara bakım tedavisinde; canlı doku korunmalı, infeksiyon önlenmelidir.
5) İnfeksiyon durumunda yara kültürü alınmalı, pansuman sıklığı ve kullanılan pansuman içeriği yaranın durumuna göre düzenlenmelidir
Ayaklarıma neden özen göstermeliyim?
Diyabet ayaklarınızı yaralanmalara ve infeksiyona karşı hassas kılar. Bunun nedeni ayakta ve parmaklardaki koruyucu hassasiyeti yavaş yavaş kaybolmasıdır. Birçok diyabet hastasında yıllar içinde ayaklardaki kan dolaşımı yavaşlayabilir. His kaybının gelişmesi ve kan akımının yavaşlaması sonucu ayaklarınızda yaralar ve özellikle topuklarınızda çatlaklar oluşabilir. Bu çatlaklarda ve yaralarda infeksiyon gelişme riski yüksektir. Gerekli özeni gösterdiğiniz takdirde, bunların neden olacağı olumsuz sonuçları önlemeniz mümkündür.
Diyabet ayaklarıma nasıl zarar verir?
Kontrolsüz diyabete bağlı olarak his duyunuzu taşıyan sinirlerde harabiyet meydana gelebilir. Bunu sizin anlamanız zor olabilir. Bu nedenle doktorunuz her muayene sırasında ayaklarınızı, his kusuru gelişip gelişmediği yönünde kontrol eder. Eğer ayaklarınızda uyuşma, karıncalanma, pamuk üstünde yürüyormuş hissi veya sıkı bir çorap giymişsiniz hissi varsa mutlaka doktorunuza bilgi veriniz. His duyusunun kaybolması sonucu ayakkabınızın ayağınızı sıkıp sıkmadığını anlayamazsınız. Yine his kaybı sonucu sıcak-soğuk gibi duyuları da algılayamayacağınız için ayağınızı sıcak suda veya soba kenarında yakabilirsiniz. Bu sebeple ayağınızda daha kolay yaralar meydana gelebilir. Bu sebeple ayağınızı her gün yatmadan önce herhangi bir kızarıklık veya yara gelişip gelişmediği yönünden kontrol ediniz.
Ayak bakımımı nasıl yapmalıyım?
Diyabet tanısı konulduktan sonra ayak sorunlarınız olmasa dahi, ayak bakımı hakkında bilgilenmelisiniz. İlk önce bunu gereksiz görebilirsiniz, fakat günlük, düzenli ayak bakımını ihmal etmezseniz birçok problemin gelişmesini önlemiş olursunuz. Bu konuda doktorunuz ve diyabet hemşireniz size her zaman yardımcı olacaklardır.
Günlük ayak muayenesi
• Ayaklarınızı her gün kontrol edin.
• Kontrol sırasında ayaklarınızın taban kısmını görebilmek için ayna kullanın.
• Ayaklarınızda oluşan en ufak bir çatlak veya yarayı mutlaka doktorunuza veya diyabet hemşirenize gösterin.
• Ayak cildiniz hasarsız ve yumuşak olmalıdır. Ayağınızda tekrarlayan nasırların oluşmamasına dikkat edin.
• Tırnaklarınızın etrafında kızarıklık ve şişlik görürseniz doktorunuza başvurun .
Günlük ayak bakımı • Ellerinizi yıkadığınız gibi ayaklarınızı da her gün yıkayın. Banyo veya duş aldıktan sonra ayaklarınızın ıslak kalmamasına, parmak aralarının iyice kurulanmasına dikkat edin. Islaklık derideki doğal yağları uzaklaştırır ve çatlaklar oluşmasına neden olur. Ayrıca nemli ortamda mantar infeksiyonları gelişebilir.
• Ayak derinizi nemlendirici bir kremle yumuşak tutun.
Eğer ayaklarınız çok terliyorsa ayak pudrası (sporcu pudrası) kullanın.
Ayağa tam oturan ayakkabılar giyerek ayağınızı basınçtan ve nasır oluşmasından koruyun.
• Ayak tırnaklarınız mümkünse düz kesilmelidir. Banyodan sonra tırnakları yumuşakken kesmek daha kolay olur. Tırnaklarınızı derin kesmekten kaçının. Kufaförde genel aletlerle pedikür yaptırmayın. Mümkünse kendi takımınızı kullanın.
Günlük kullandığım ayakkabılar nasıl olmalı?
Ayak problemlerinin yaklaşık yarısı, ayağa uygun ve rahat ayakkabılar giyilerek önlenebilir. Ayakkabınızın genişliği ayak genişliğiniz kadar olmalı, ayağı sarmalı ve şeklini muhafaza etmelidir. Ayakkabı almadan önce bir kağıdın üzerine ayağınızın sınırlarını çizerek ayak kalıbınızı çıkarabilirsiniz. Bu kalıbı alacağınız ayakkabının içine koyup deneyerek daha rahat karar verebilirsiniz. Günün son saatlerine doğru ayaklarınız şişebilir. Bu nedenle satın alacağınız ayakkabıların seçimi için öğle vakti daha uygundur. Diğer taraftan ayak uzunluğunuz şişme nedeni ile gün boyunca değişime uğrayacağından gün içinde ayakkabı değiştirmeniz daha sağlıklı olabilir. Spor ayakkabılar: Bu ayakkabılar günlük ayakkabılardan geniş olmalıdır. Çünkü kuvvetli egzersizler sırasında ayakkabılarınız dar gelirse, tırnaklarınıza baskı olabilir ve olumsuz sonuçlar doğurabilir.
• Ayak parmaklarınızı sıkan ayakkabılar giymeyin. Bu durum ayak cildi ve tırnaklarda mantar infeksiyanlarına, batık tırnağa, deride pullanmaya ve nasır problemlerine neden olabilir.
• Yalın ayak yürümekten mutlaka kaçının. Ayağınızı korumak için çorap giyin, gerekiyorsa tabanlık gibi koruyucu destek kullanın.
Ayaklarımda yara oluştuğunda ne yapmalıyım?
Tüm özeninize rağmen ayağınızda zaman zaman yaralar gelişebilir. Önemli olan bu yaraların gelişmesini önlemektir. Ancak ikinci önemli şey de bu yaralar geliştiği zaman nasıl tedavi edileceğini bilmektir.
Ayağınızda gelişebilecek yaralar şunlardır:
• Pişikler ve yaralanmalar
• Bası yaraları (sıkı ayakkabılara bağlı olarak)
• Batık tırnak
• Su toplanması (bül oluşması)
•Deride çatlaklar
Öncelikle bu yaraların gelişimine sebep olan nedenler ortadan kaldırılmalıdır. Ayağınızda fark ettiğiniz küçük yaraları su ile yıkayın, kurulayın ve temiz bir gazlı bez ile kapatın, akıntı ile kirlenen gazlı bezi sık sık değiştirin. Cildinizi zedeleyebileceği için flaster kullanmaktan kaçınınız. Yaralarınızın iyileşmesi gecikirse mutlaka doktorunuza başvurun.
Hangi belirtiler ayağımda infeksiyon olduğunu gösterir?
• Ayak cildiniz normalden daha sıcaksa
• Ayağınızda kızarıklık varsa
• Ayağınızda ağrı hissediyorsanız
• Ayağınızda bariz şişlik varsa.
Deri ısısının artması, ayakta kızarık bölgeler oluşması ve bu bölgelerin şiş olması infeksiyonun ilk belirtileridir. Bu durumda derhal doktorunuza başvurunuz; çünkü infeksiyonun bir an önce tedavi edilmesi gerekir.
Kaynaklar:
Lipsky BA, et al. 2012 Infectious Diseases Society of America Clinical Practice Guideline for the Diagnosis and Treatment of Diabetic Foot Infections. Clin Infect Dis. 2012;54 (12):132-173.
Saltoğlu N, ve ark. Diyabetik ayak yarası ve infeksiyonunun tanısı, tedavisi ve önlenmesi: Ulusal uzlaşı raporu. Klimik Derg. 2015;28 (Özel sayı:1): 2-34.
Lipsky BA, et al. IWGDF guidance on the diagnosis and management of foot infections in persons with diabetes. Diabetes Metab Res Rev.2016;32(1):45-74.
Uçkay I, et al. Diabetic foot infections: recent literature and cornerstones of management. Curr Opin Infect Dis. 2016;29 (2): 145-152.
Esposito S, et al. Hot topics in the diagnosis and management of skin and soft-tissue infections. Int J Antimicrob Agents. 2016 (baskıda).
http://www.tdhd.org/pdf/ABK_sunumlari/sema_ince.pdf
Diyabet ve Ayak Sağlığı, TEMD Diyabet Çalışma Grubu Hasta Eğitim Broşürleri Serisi-6, http://www.turkendokrin.org/files/pdf/Diyabetve Ayak Sorunlari.pdf
23 diyabet ayak.pdf
22 diyabet.pdf