SBÜ ANTALYA EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ EVDE SAĞLIK

YAŞLI VE HASTA GÜVENLİĞİ

Proje Koordinatörü Züleyha ÖĞÜR

 Antalya Eğitim ve Araştırma Hastanesi

Hasta güvenliği,Sağlık ve bakım hizmetine bağlı hataların önlenmesi ve bu hataların neden olduğu hasta zararlarının azaltılmasıdır. Hasta güvenliğini sağlamak için hastanın fonksiyonel düzeyi ve evdeki risk faktörleri değerlendirilerek önlem alınmalıdır Yaşlılarda düşmelerin %75'i ev içinde olur; genellikle de sandalye yada yataktan kalkma yada tersi sırasında ortaya çıkar. Geceden çok, aktif saatlerde  ve kış mevsiminde daha çok görülür. . Evde Sağlık Hizmet alan hastaların çoğunluğu yaşlılardan oluşmaktadır. Hedef gurubun bakım veren aile bireylerinin hasta güvenliği konusunda bilgilendirilmesi amacıyla bu doküman hazırlanmıştır.

Hastaların ve özellikle yaşlıların sağlığının korunması, hastalıkların ve kazaların önlenmesi, tanı ve tedavisinin yapılabilmesi için güvenli bir ortamın olması gerekir. Düşmeler; evde ve hastanelerde en yaygın olarak karşılaşılan kazalardır. Düşme; ufak yaralanmalar, çürük, yumuşak doku yaralanması, kalça, pelvis ve  radius kırıklarına, sutur gerektiren kesilere, burkulmalar nedeniyle liflerde hasara, beyin kanaması gibi  sonuçlara neden olabilmektedir..Bu durumda hem hasta ve hem de bakım veren için yeni zorlu bir sürece neden olmaktadır. Hastalarda düşme için "risk" faktörleri şunlardır:

1) Sinir Sistemi; İnme, epilepsi, parkinsonizm, otonomik disfonksiyon, denge bozukluğu, depresyon, bilinçte (şuurda) bozulma,

2) Alt ekstremite  kas gücünde azalma, fonksiyonel yetersizlik, yürüme problemleri, eklemlerde kireçlenme

3) Görme bozukluğu,

4)Vestibüler bozukluk,

5) Senkop; miksiyon, defekasyon, öksürük sırasında sıklıkla gelişir.

6) Kardiyovasküler sistem; Geçici iskemik, atak, anemi(kansızlık) miyakart enfaktüsü, kardiyak aritmiler, pulmoner enboli, tansiyon düşmesi,

7)İlaçlar; sedatifler, trankalizanlar,hipnotikler, hipogilisemikler(şeker hasatlıgı için kullanılan ilaçlar), kalp hızı yada kardiyak debiyi etkileyen ilaçlar,

8) Çevresel Faktörler; Kaygan zemin,engeller, Rampa ve eşik düzenlemelerinin uygunsuzluğu, kablolar, yetersiz gece aydınlatması, eskimiş sabit olmayan mobilyalar, uygunsuz yükseklikteki sandalye ve yatak, evcil hayvanlar vb,

9) Düşme öyküsü ve yardımcı cihaz kullanımı (gözlük, yürüteç, işitme cihazı gibi),

10) Günlük yaşam aktivitelerinde bozulma,

11) Günde 4 veya daha fazla ilaç kullanımı,

Tablo:1) Ev Güvenliğinin Değerlendirilmesi

            Kırılganlık, yaşlının fizyolojik değişimleri, hastalık ve beslenme ve/veya aktivite yetersizliği sonucu bir çok sistemin rezervinin azaldığı bir biyolojik sendromdur. Kırılgan yaşı enfeksiyon psikolojik travma(yakının kaybı)gibi yeni ortaya bir durumda zaten sınırda olan rezervleri nedeniyle uygun zamanında yanıt vermeyerek hemen kötüleşir. Son bir yıl içinde ağırlığının %5 ve üzeri kilo kaybı, tükenmişlik, yavaş yürüme, azalmış fiziksel aktivite, depresyon bulguları açısından değerlendirilerek önlem alınmalı ve sağlık kuruluşlarından destek alınmalıdır.

            Yaşlılarda kronik hasatlıklarda artış nedeniyle çoklu ilaç kullanımı anlamlı şekilde artmaktadır. Yaşlının yeni ortaya çıkan aslında kullanmakta oldugu ilaca bağlı şikayetleri azaltmak içinde bazen yeni bir ilaç(örneğin kullanılan ilacın mide ağrısına neden olması nedeniyle yeni bir ilaç eklenmesi); yeni ilacın yan etkisi için başka bir ilaç yazılması gerekebilmektedir.

            Geriatrik ve yaşlı hastada ilaçların terapotik ve toksik dozları değişir. çoklu ilaç kullanımına bağlı olarak ilaç-ilaç ve ilaç hasatlık etkileşimi artar. Yaşlı hasatlar özellikle konu komşu önerisiyle reçetesiz ilaç kullanımına eğilimli olabilirler. Reçetesiz kullanılan ilaçlar mevcutta kullanılan ilaçlar ile etkileşebilir veya toksik etkiye neden olabilir. Doktor önerisi olmadan recetesiz ilaç kullanımının önüne geçmek için yaşlı bilgilendirilmeli ve bakım veren bu konuyu takip edip engellemelidir. Bunun yanında yaşlılar yine konu komşu önerisi ile bitkisel tedavi adı altında birtakım ürünleri kullanabilmektedirler. Ancak bitkisel tedaviler kullanılmakta olan ilacın etkisini azaltabilir veya artırabilmektedirler.  Bu yüzden bitkisel ürünler hekim önerisi olmadan kesinlikle kullanılmamalıdırlar.

Düşme riski olan “Hasta ve Yaşlılar” için aşağıdaki önlemler alınmalıdır:

1.Yaşlının gereksinimi karşılayacak yemek masası, komidin, sandalye yaşlının yatağına yakın yerleştirilmelidir. Uzanarak dengesini yitirip düşmesi engellenmelidir.

2.Yaşlı yataktan ayağa kalkarken desteklenmelidir.

3.Yaşlının yaşadığı ortamda kullanılan araçların tekerlekleri kilitlenebilir ve lastikli olmalıdır. Kayma ve düşmeler bu şekilde engellenebilir.

4.Evde zemin, banyo ve merdivenler kaymayan malzemelerle kaplanmalıdır.

5.Düşmeyi engellemek için karyola kenarlıkları ve tespit edicileri kullanmak gerekir.

Karyola kenarlıkları indirilmesi gerekirse tekrar kaldırılması unutulmamalıdır. Eğer yaşlınız için tespit yöntemine başvurulması gerekiyorsa; çok kısıtlayıcı olmamalı, en az

4 saatte bir gevşetilmeli, egzersiz uygulanmalıdır.

6.Yaşlının ortamında bulunan elektrikli araçlara, oksijen tüplerine, petrol ürünlerine yanıcı madde olduklarından dikkatli olunmalıdır.

7. Yaşlının ayakkabı ve terlikleri kayma ve düşmeleri önleyecek şekilde; tabanı kaygan olmayan, ayak büyüklüğüne uygun (ne çok geniş ne de çok dar) olmalıdır.

8. Az tüylü halılar önerilir.

9. Paspaslar için yere gelen kısmını kaymayan malzemeden olması veya çift yönlü yapışkan bantlarla kullanılması uygundur.

10. Işık kaynaklarının yerleri ayarlanarak parlaklık azaltılabilir.

11. Merdivenlerin baş ve alt kısmına elektrik düğmeleri yerleştirilmeli, gece lambaları

ile görüş kazandırılmalı, basamak kenarlarına kaymayan renkli şeritler yerleştirilmeli,

basamaklar eşit ve uygun genişlikte olmalıdır.

12. Merdivenlere her iki yana duvardan 2.5-5 cm uzağa silindirik, uç kısımları içe dönük ve kolayca kavramayı sağlayacak, üst ve alt basamakta işareti olan tırabzanlar konulmalıdır.

13. Kaymayan tutunma yeri olan havlu askılıklar yerleştirilmelidir.

14. Tuvaletin yanındaki duvara tutunma yerleri eklenmesi tavsiye edilir.

15. Kaymayan ve emici olan paspaslar küvet içine yerleştirilmelidir. Küvet, duş ve etrafına tutunma yerleri yerleştirilir.

16. Yatak yüksekliğinde çoğu kişi için yatağın üstünden yere olan mesafe 46 cm

Olduğunda en güvenli transfer (bir yerden bir yere geçme) olur.

17. Yatağın kenarları oturma sırasında çökme oluşmadan yeterli desteği verecek kadar sağlam olmalıdır.

18. Alçak sandalyeler daha uygun olanlarıyla değiştirilmelidir.

19. Sık olarak kullanılan mutfak ve klozet eşyaları elle uzanılacak mesafede olmalıdır.

20. Evde elektrik, gaz, su, oksijen gibi bütün göstergeli araçların kadranlarının( gösterge düğmeleri) açık ve kapalı olduğu durumlar net bir şekilde görülmelidir.

21. Havalandırma yeterli olmalı, baca geçişi yeterli değilse zehirlenmelere neden olabilir.

Banyoda kullanılan suyun ısısını termostat ile ayarlamalıdır. Çok sıcak suya maruz kalan yaşlıda haşlanma veya yanıklar meydana gelebilir.

21. Acil Durumlar için hemen ulaşabileceği bir telofon ve acil durum rehberi bulundurulmalıdır.

22. Kullanılan elektrikli araçların kabloları ocağa yakın olmamalıdır. Aksi halde; kablolar kolayca hasar görür ve elektrik çarpması riski artar.

23. Ocak ve fırın yanında kolayca tutuşabilecek malzemeler bulunmamalıdır.

24. Ocak düğmelerinin Acık-Kapalı düğmesi kolayca fark edilecek şekilde işaretlendirilmeli.. Yemeklerin taşması nedeniyle ocak söndüğünde otomatik olarak gaz çıkışını engelleyen sistem kullanılmalıdır. Aksi halde gaz zehirlenmelerine neden olabilir.

25. Uzun sarkan giysiler tercih edilmemelidir..

26. Yere dökülen sıvılar hemen temizlenmelidir.

27. Tezgah üzerinde yiyeceklerin kesildiği alan iyi ışıklandırılmalıdır.

28. Mümkünse takılmaya neden olabilecek eşikler kaldırılmalı veya halı ile kaplanmalıdır.

29.Yaşlıların görme sorunu nedeniyle kolayca basıp düşeceği oyuncak, bilye vb malzemeler ve kutu veya koli gibi eşyalar yerlerde olmamalıdır.

30. İlaçların kullanımını gösteren ayrıntılı bir plan-Takvim kolayca görülebilecek bir yere, sözgelimi buzdolabı üzerine konulmalıdır.

31- Her ilaç kendi kutusunda tutulmalı, birbiriyle karıştırılmamalıdır. Kutuların üzerine kullanım şekilleri, dozları açıkça ve okunabilecek büyüklükte yazılmalıdır.Doktor önerisi dışında hiç bir ilaç kullanılmamalıdır.

32. Yaşlılar unutkanlık nedeniyle ilaçları tekrar tekrar alabilir veya hiç almaya bilir. Bunu önlemek için sakin ortamda/ dikkatli bir şekilde ilaçlar hasta yakınları tarafından hazırlanmalı ve eğer gerekli ise yardımcı cihazlarlar kullanılabilir. İlaçların saatine göre  verebilen değişik cihazlardan faydalanılabilir. Bu tip cihazları kullanmaya imkan yok ise; örneğin sabah ilaçları hazırlanıp bir kutuya konulabilir ve bir çalar saat ile hatırlatma yapılması gibi yöntemler geliştirilebilir. Hastayı ve kullandığı ilaçları bilmeyen kişilerin hazırladığı ilaçlar hastaya verilmemeli ve çok dikkatli olunmalıdır.

33. Yaşlılar unutma nedeniyle ilaçları tekrar tekrar verirse aşağıdaki örnekler gibi tehlikeli durumlar ortaya çıkabilir.Hasta unutkan ise muhakkak ilaç güvenliğine yönelik önlemler alınmalıdır.

- Örnek 1; Hipertansiyon için kullanılan bir ilacın unutularak tekrar tekrar alınması durumunda hastanın tansiyonun aşırı düşmesine, tansiyonunun düşmesi ile ise, düşme bayılma vb birçok komplikasyona  neden olabilir.

-Örnek 2; Şeker haplarının unutularak tekrar tekrar alınması hipogilisemiye neden olabilir.

-Hastada  ilaç zehirlenmesine  neden olabilir

32. Yaşlı yatakta sigara içmemelidir.. Sigara içimi engellenemiyorsa güvenlik önlemleri alınmalıdır(örneğin derin kül tablası ve içine su konulması vb).

33. Hastanın kullandığı tıbbi cihazların(şeker ölçme cihazı vb) doğru kullanılması hasta güvenliği açısından oldukça önemlidir.

2. Fiziksel Çevrenin Düzenlenmesi

-Her hasta için odada rahat bir yatak olmalıdır. Yataklar pencerenin tam karşısına

gelecek şekilde yerleştirilmelidir.

-Yemek yemek için yatak üzerinde hareket edebilen bir masa ve her hasta için çöp

kovası olmalıdır.

Hasta  Odalarının Aydınlatılması

Aydınlatmada suni ve doğal ışık kullanılır. Pencerelerde perde bulundurulur. Yaşlının kolayca yemeğini yemesi ve okuması için yanında ışık bulundurulur. Yaşlının odasında kullanılan lambalar 75watttan daha düşük güçte olmamalıdır. Geceleri yaşlının yüzüne yansımayan fakat yatağın çevresini aydınlatacak kadar hafif loş bir ışık olmalıdır.

Yaşlı Odalarının Isısı

En ideal ısı 20-22˚C dir. Oda ısısı termometre ile ölçülür. Termometre kaloriferin

yanında ya da kapının yanında olmamalıdır.

Havalandırma ve Nem Oranı

-Yaşlıların bulunduğu odalarda ter, koku, nefes gibi etkenlerle odanın havası kirlenir.

Bu nedenle yaşlı odalarının sık sık havalandırılması gerekir. İdeal havalandırma 1 saat

içinde oda havasının 1/3’nin değişmesi gerekir.

-Odanın nem oranı da önemlidir. Yaşlı odasının nem oranı % 30-60 oranında olması gerekir. Odalardaki kuruluğu önlemek için soba veya radyatörlerin üzerine üstü açık su dolu kaplar konulmalıdır. Odada kirli çöpler hemen ortadan kaldırılmalıdır. Oksijen azalttığı için çiçek bulundurulmamalıdır.

Gürültü

Yaşlı ve hasta ortamlarında gürültü yapıcı bütün etkenler ortadan kaldırılmalıdır.

Yaşlı Ünitesi

Evde yaşlı odalarında kullanılan mobilyanın kolay temizlenen ve dayanıklı materyalden yapılmış olması gerekir. Bir yaşlı ünitesinde karyola (yatak takımları, battaniye, yastık), komidin, yemek masası ve sandalye vardır. Elbise dolabı, masa lambası, telefon gibi eşyalarda bulunabilir.

Yatakların temizliği güç olduğu için iyi korunmalıdır. Bazen yatak muşamba ile

kaplanır. Bazen de ara muşamba yerleştirilerek korunur. Yatak tamamen muşamba ile

kaplanırsa hastayı  terletir ve rahatsız eder.

-Battaniyeler hafif ve ısıtıcı olmalıdır. Mutlaka nevresimle beraber kullanılmalıdır.

-Komidin üstte çekmecesi bulunan tekerlekli bir dolaptır. Komidinin kapağı yaşlıya

doğru açılarak, yaşlı yatağında iken içerisinden kullanacağı malzemeyi kolayca uzanıp alabilmelidir.

İçinde Hasta Bulunan Yatağın Yapılışı

-Gerekli araç gereçler yatağın yanına getirilir. Uzak taraftan başlanarak kirli yatak

takımları gevşetilir. Yaşlı yatağın bizden uzak tarafına doğru yan döndürülür.

Düşmemesi için kenarlıklar kaldırılır. Başının altından yastık alınır. Nevresim yaşlının

üzerine örtülür. Kirli ara çarşaf rulo yapılarak yaşlının altına doğru itilir. Yatağın açıkta

kalan yarısına boyuna katlanmış ya da rulo yapılmış temiz çarşaf yerleştirilir. Serbest

taraf açılarak yatağın altına sıkıştırılır, köşeler yapılır.

-İçerisine muşamba yerleştirilmiş ara çarşaf yatağa serilir, aynı şekilde serbest taraf açılarak yatağın altına sıkıştırılır.

-Yaşlı yastığı ile birlikte temiz tarafa alınır. Karşı taraftaki kirli çarşaf ruloları yaşlının

altından alınarak kirli torbasına atılır. Temiz çarşaf ruloları yaşlının altından alınıp, gergin bir şekilde çekilir. Köşeleri yapılarak yan kenarları yatağın altına kıvrılır. Yaşlı yatağın ortasına alınır, yastık kılıfı değiştirilir. Battaniye kirli nevresim yaşlı üzerinde bırakılarak çıkarılır. Temiz nevresim battaniyeye geçirilir. Temiz nevresim yaşlının üzerine açılırken altından kirli nevresim çekilir.

-Yaşlının üzeri düzeltilir.

-Nevresimin kenarları içe katlanır. Ayak ucu yatağın altına sıkıştırılır.

-Eğer yaşlı baş tarafı kaldırılmış bir yatakta yatıyorsa, yatak çarşafları değiştirme işlemi

baş ucundan ayak ucuna doğru yapılır. Kirli çarşaf başucundan ayakucuna doğru rulo

yapılarak yaşlının kalçalarının altına sıkıştırılır. Enine rulo yapılmış temiz çarşaf üstten

açılır. Köşe yapılıp kenarları kıvrılır. Yaşlı dizlerini büker, topuklarına dayanarak

kalçasını kaldırır. Altından kirli çarşaflar çekilir. Temiz çarşaf rulosu açılır, gerilir ve

köşe yapılır. Kenarlar sıkıştırılır.

Kaynakça;

1). Uyanık M, Karaduman AA, Can F 2006, “Yaşlılarda Düşmeler, Kırıklar ve Önlenmesi, Osteoporoz Rehabilitasyonu” Ed: Servet Arıoğul, Ankara, MN Medikal&Nobel Tıp Kitap Sarayı, sayfa:339-351.

2) Lök N 2010. “Yaşlılarda Düşmelere Sebep Olan Ev içi Çevresel Risk Faktörleri ve

Düşme İle İlişkisi”, Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi,

Konya, 97 sayfa.

3) Cingil.D, 2013, “Bağımlı yaşlısına bakım veren aile üyelerine sunuş yolu ile verilen eğitimin bakım verme yeterliliği ve yaşlı bakımı bilgi düzeyine etkisi” Doktora Tezi-2013 S:140-149

4) Fadıloğlu,Ç. vd, 2013 "Evde Sağlık ve Bakım" ISBN:978-605-5901-08-0, Sözkesen Matbacılık, Ankara, S:345-347,

5) Akça Ay, F., vd, "Sağlık Uygulamalarında Temel Kavramlar ve Beceriler" ISBN;978-975-420-788-0, Nobel Tıp Kitapevleri, İstanbul-2010, S:187-189,196-197,

6) National Patient Safety Foundation, July 2003,  www.npsf.org )

20 hasta güvenliği ve güvenli çevre.pdf