24 kanser hastaları.pdf
Yazının tamamına ulaşmak için linki tıklayınız.
KEMOTERAPİ ALAN KANSER HASTALARINDA ENFEKSİYON
M.Sc Züleyha ÖĞÜR, Proje Yürütücüsü,
Antalya Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Kemoterapi, kanser hücrelerini yok etmek, bu hücrelerin büyümesini ve yayılmasını kontrol altına almak, kanserin neden olduğu ağrı ve tıkanıklık gibi sorunları rahatlatmak için antikanser ilaçlar kullanarak yapılan tedavidir. Ancak, kemoterapinin bazı yan etkileri de bulunmaktadır.
Kemoterapinin bir yan etkisi de beyaz kan hücrelerinde azalmaya neden olması ve buna bağlı olarak enfeksiyona karşı duyarlılığı artırmasıdır. Kemik iliğinde üretilen beyaz kan hücreleri (akyuvarlar veya beyaz küreler, lökosit) vücudunuzun mikroplara karşı savunmasında önemli rol oynarlar. Beyaz kan hücrelerinde azalma, vücudun enfeksiyonlara karşı savunmasız kalmasına neden olur.
Beyaz kan Hücrelerinin normal değeri 4.000-9.000 a/mm3 arasındadır. Kemoterapi kürleri arasında beyaz kan hücrelerinizin 1000-3000 /mm3 arasında değişmesi beklenen bir olaydır. Ancak, 1500'ün altındaki değerlerde mutlaka doktorunuza haber veriniz.. Beyaz kürelerin istenilenden düşük olmasıdurumunda enfeksiyonlarla mücadele etmek mümkün olmayabilir.
Kemoterapi sonrasındaki 7-10 gün beyaz kan hücrelerinin en düşük olduğu dönem olup, bu dönemin düzelmesi 1-2 haftayı alabilir. Kemoterapi ilaçlarının çoğu kemik iliği üzerine baskılayıcı etki yaptığı için, genellikle her ilaç tedavisi gününden önce, bazen ise her hafta kan sayımı yapılması gereklidir. Kan hücrelerinizin miktarı doktorunuz tarafından belirlenecek ölçüler içinde olmazsa kemoterapi verilemeyebilir. Bazı durumlarda tedaviniz ertelenebilir, bazı durumlarda ise kan ürünleri verilerek kan sayımınız istenen düzeye yükseltilebilir.
Enfeksiyonlar kanser hastalarında mortalite ve morbiditeyi etkileyen en önemli faktörlerin başında gelmektedir. Ateş, çoğu zaman bu tip hastalardaki tek somut belirti olabilmektedir. Bu sebeple, kemoterapi alan hastaların ve yakınlarının derece ile ateş takibi yapmayı öğrenmesi gerekmektedir.
Kanser hastalarında enfeksiyona zemin hazırlayan bir takım hastalığa yakalanma oranını arttıran faktörler vardır. Şöyle ki; hastanede kalma süresi, çevresel faktörler, hastaya bağlı faktörler, nötropeni şiddeti ve süresi, seçilen tedavi ve santral venöz katater kullanımı gibi faktörler etkili olmaktadır. Kemoterapinin süresi ve yoğunluğunun enfeksiyon riski ile doğrudan ilişkili olduğunu da unutmamak gerekir.
Enfeksiyonu Önlemek İçin Öneriler:
1) Enfeksiyonun önlenmesinin en etkili yol, el yıkamadır. Ellerinizi:
Kirli olduğunda,
Yemek hazırlamaya başlamadan önce
Yemekten önce ve sonra
Kirli alanlara dokunduktan sonra
Tuvalete girmeden önce ve sonra
Halka açık bir yerde bulunduktan sonra (toplu taşıma araçları, alışveriş merkezleri)
Öksürme ve hapşırmadan sonra ve burnunuzu temizledikten sonra, su ve sabunla iyice yıkamalısınız.
Etrafınızdaki insanların da ellerini iyice yıkamalarını sağlayınız.
2) Beslenme Önerileri;
1) Sularınızı kaynatarak içiniz. Uzun süre bekletilmiş suları kullanmayınız. Damacana suyu yerine küçük şişelerde satılan hazır suları tercih edebilirsiniz. Yeterli miktarda (8 bardak) sıvı alınız.
2) Cilt bütünlüğünün korunmasına yardım eden B-C vitamini ve protein içeren besinleri tüketmeye dikkat ediniz Tüm sebze ve meyveleri iyice yıkayınız, Yıkadıktan sonra sirkeli su içinde bekletiniz. kabukları soyulabilen sebze ve meyvelerin kabuklarını soyunuz. Beyaz kürelerin düşük olduğu dönemde çiğ sebze ve meyve tüketmeyiniz. Haşlayarak tüketiniz.
3) Çiğ ya da az pişmiş yumurta, et, tavuk ve deniz ürünleri yemeyiniz. Çiğ ete dokunduktan sonra ellerinizi dikkatlice yıkayınız. Yemekleri yemeden önce iyice pişiriniz. Hemogramınız düşükse, özellikle yeşil ve lifli sebzeler, kırmızı et ve karaciğer gibi demir açısından zengin gıdalar alınız ve iyi pişirilmiş olarak tüketiniz(Haşlayarak tüketmeniz önerilir).
4) Brusellozdan korunmak için, pastörüze olmayan süt ve süt ürünleri(süt, yogurt, peynir) tüketilmemelidir. İnsanlara enfekte hayvanların vücut sıvılarıyla temas ya da pastörize olmayan süt ve süt ürünlerinin tüketilmesiyle bulaşan Bruselloz, birçok organ ve sistemi etkileyebilen sistemik bir hastalıktır.
5) Dışarıda yemek yemeyiniz,
3) Kişisel bakım önerilerine dikkat ediniz:
- Vücut temizliğine dikkat ediniz. Banyo yaptığınız suyun ılık olmasına dikkat ediniz. Sabun ve pH değeri dengeli ürünler kullanınız. Cildinizi travmalardan koruyunuz. Sert kese ve lif kullanmayınız. Cildinizde kuruluk ve çatlaklar varsa, yumuşatmak ve iyileşmesini sağlamak için losyon ya da nemlendirici krem kullanınız
- Tuvalete gittikten sonra nazikçe ve iyice temizleniniz. Dışkılama yaptığınız bölgenizde kanama, ağrı ya da yara varsa hekiminize ve hemşirenize bildiriniz. Dışkılama yapılan bölgeyi travmalardan korumak için kabızlıktan kaçınmalısınız.
- Beyaz kürelerin sayısı düşük olduğunda doktor tarafından önerilmedikçe lavman, fitil ve ovül kullanmayınız.
- Kan sayımınızın düşük olduğu dönemde cinsel ilişkiden kaçınınız.
- Kişisel eşyalarınızı (bardak, tabak, çatal vb.) kimseyle paylaşmayınız.
- Ağız temizliğine dikkat ediniz ve diş etlerinizi korumak için yumuşak diş fırçası kullanınız. Düzenli ağız bakımı ağız yaraları ve mikrobik hastalıkların oluşma riskini belirgin azaltmaktadır.
- Tırnaklarınızı çok kısa kesmeyiniz, manikür-pedikür yaptırmayınız.
- Kesileri önlemek amacıyla traş için jilet yerine elektrikli traş makinesi kullanmalısınız.
- Sivilceleriniz ve yaralarınızla oynamayınız.
- Derece ile ateş bakmasını öğreniniz ve kendinizi normalden farklı hissettiğinizde mutlaka ateşinize bakınız. Yükseldiğinde bol sıvı alınız.
4) Çevresel önlemlere dikkat ediniz:
- Kalabalık ortamlardan ve enfeksiyonu olan kişilerden (hapşırma, öksürme, nezle, grip, suçiçeği vb.) özellikle kemoterapi sonrası ilk iki hafta uzak durunuz. Bu tür ortamlarda bulunuyorsanız maske kullanınız. Maskenizi gün içinde sık sık değiştiriniz.
- Havasız ve tozlu ortamlarda bulunmaktan kaçınınız ve odanızı sık sık havalandırınız. Enfeksiyon kaynağı olabileceğinden odanızda canlı çiçek, ev bitkileri, kuş kafesi, akvaryum, kedi köpek bulundurmayınız.
- Hayvan dışkısı ve atıklarla temas durumunda eldiven kullanınız.
- Bahçe, tarla işlerinde mümkünse çalışmayınız. Tarımla ve ev işleriyle uğraşırken eldiven takınız.
5) İlaçlar ve aşılarla ilgili öneriler:
- .Doktorunuzun haberi olmadan aşı yaptırmayınız. Çocuk felci, kızamık, suçiçeği, kabakulak aşısı yaptıran kişilerden uzak durunuz, önlemler konusunda hemşireniz ya da doktorunuz ile görüşünüz.
- Ateşinizi ölçmek için derece kullanmayı mutlaka öğreniniz. Ateşiniz yüksek olduğunda doktorunuz önermediği sürece herhangi bir ilaç (ateş düşürücü) kullanmayınız. Herhangi bir ilaç almadan önce, hemşirenize ya da doktorunuza danışınız. Bunlar aspirin,asetaminofen(Tylenol gibi) ya da ibuprofen (Advil gibi) içerebilir.
- Alternatif tedavi olarak, bitkisel ürün adı altında sizlere tavsiye edilen hiç bir ürünü kullanmayınız. Bitkisel ürünler kemoterapinin etkisini azaltabilir veya arttırabilir. Karaciğer böbrek gibi organlara zarar verebilir.. Bu yüzden mutlaka hekiminize danışınız.
6) Tüm bu önlemlere rağmen aşağıdaki şikayetlerden herhangi birinin varlığında, herhangi bir ilaç almadan acilen kan sayımı yaptırarak doktorunuza başvurunuz:
-Ateşiniz 38 derecenin üstüne çıkarsa,
-Titreme olursa,
-Normal dışı terleme, idrarda yanma olursa,
-Lökosit sayınız 1500 'ün altına inerse,
-Boğazda yanma, balgam ve öksürük başlarsa,
-Vücudunuzun herhangi bir yerinde kızarıklık, ağrı ve şişlik olursa
- Ağzınızda ya da dilinizin üzerinde yaralar ya da beyaz alanlar
-Sık idrara çıkma ve/ya da idrar yaparken ağrı ve yanma Kanlı ya da bulanık idrar
- vajinal akıntı ve kaşıntı hissi
-Günde 3 defadan fazla sulu dışkılama,
-Kulak ağrısı, Baş ağrısı,
Size normal gelmeyen diğer değişiklikler ya da belirtiler.
Bu belirtiler olduğunda vakit kaybetmeden, hafta içi mesai saatleri ise ilgili bölüme, akşam ve hafta sonu ise acil servislere başvuru yapınız.
KAYNAKLAR:
1) ALICI, Ö, AKBAŞ, E, & ALICI, S 2008, 'Kanser hastalarında fırsatçı enfeksiyonlar', Türk Onkoloji Dergisi, 23, 3, p. 153, ULAKBİM Ulusal Veri Tabanları (UVT) - ULAKBIM Turkish National Databases, EBSCOhost, viewed 10 May 2016.
2) ULUĞ, M, AYAZ, C, & ÇELEN, M 2012, 'Hematolojik malignitesi olan hastalarda febril nötropeni atakları sırasında alınan burun kültürlerinin değerlendirilmesi', Haseki Tıp Bülteni, 50, 4, p. 136, ULAKBİM Ulusal Veri Tabanları (UVT) - ULAKBIM Turkish National Databases, EBSCOhost, viewed 10 May 2016.
3) TİFTİK, N, KANDEMİR, Ö, ŞAHİN, E, & KAYA, A 2006, 'Febril nötropenik kanser hastalarında gözlenen infeksiyonlar ve tedavi başarısını etkileyen faktörlerin değerlendirilmesi', ANKEM Dergisi, 20, 2, p. 98, ULAKBİM Ulusal Veri Tabanları (UVT) - ULAKBIM Turkish National Databases, EBSCOhost, viewed 10 May 2016.
4) SOLMAZ, S, ASMA, S, ÖZDOĞU, H, YERAL, M, & TURUNÇ, T 2014, 'Nötropenik ateşin ender bir nedeni: Bruselloz', Mikrobiyoloji Bülteni, 48, 4, p. 669, ULAKBİM Ulusal Veri Tabanları (UVT) - ULAKBIM Turkish National Databases, EBSCOhost, viewed 10 May 2016
5) Hastalar için kemoterapi El rehberi, http://www.kanser.org/toplum/pdf/Kemoterapi_Rehberi.pdf, Erişim Tarihi:14.05.2016
6) http://hastaegitimi.uludag.edu.tr/kemoterapi-hasta-egitim-rehberi.htm#.VzcJJYSLTIU
http://www.kanseregitim.com/kemoterapiye-bagli-gorulen-sorunlar-oneriler/ates-ve-enfeksiyon, Erişim tarihi:14.05.2016
7) Arslan,Ç,2012, "Kanser Hastalarında Enfeksiyon Kaynakları ve Sık Görülen Mikrobiyal Patojenler", Turkiye Klinikleri J Med Oncol-Special Topics 2012;5(4):21-9http://www.turkiyeklinikleri.com/article/tr-kanser-hastalarinda-enfeksiyon-kaynaklari-ve-sik-gorulen-mikrobiyal-patojenler-64315.html, Erişim tarihi:14.05.2016
24 kanser hastaları.pdf